Zwrot przez sztag, zwany niekiedy zwrotem na wiatr, jest jednym z najczęściej wykonywanych manewrów na wodzie. Jest on stosunkowo prostym manewrem, gdyż wszystkie istotne elementy tego zwrotu razem z jego poprawnym wykonywaniem szybko wchodzą w nawyk. Sam zwrot prawidłowo wykonany jest szybki.
Definicja zwrotu przez sztag jest następująca: Jest to przejście linii wiatru dziobem od bajdewindu jednego halsu do bajdewindu halsu drugiego.
Warunki, które muszą być spełnione, aby można było rozpocząć manewr to:
- miejsce – odwracamy głowę na stronę nawietrzną, aby zobaczyć, czy nie płynie tam inna jednostka, z którą moglibyśmy wyjść na kurs kolizyjny po zwrocie.
- prędkość – podczas zwrotu mijamy kąt martwy, w którym nie jesteśmy w stanie wygenerować siły aerodynamicznej na żaglach, więc prędkość potrzebna do zwrotu jest inercją naszego jachtu. Bez odpowiedniej prędkości zwrot może się nie udać.
- bajdewind – sam zwrot wykonywany jest w celu płynięcia pod wiatr, a jedynie w ostrym bajdewindzie nabieramy wysokości.
Kiedy mamy spełnione te trzy warunki możemy rozpocząć manewr.
Zaczynamy od komendy: Do zwrotu przez Sztag, na który CAŁA załoga odpowiada Jest do zwrotu przez sztag. Następnie rozpoczynamy manewr, wychylając ster o 30° na burtę nawietrzną. Wskazane jest, aby w tym momencie sternik podniósł się, jednocześnie schylając i obserwując uważnie zachowanie foka. Fok jako pierwszy przestanie pracować tzn. wpadnie w łopot. Wtedy sternik powinien wydać komendę (w tym przypadku – rys. obok) Lewy foka szot luz. Grot już powinien być zebrany do diametralnej jachtu, aby kąt martwy był jak najmniejszy. Szotmen odpowiada Jest Lewy foka szot luz. Poza „puszczeniem” szota, musi zadbać, aby był on faktycznie wyluzowany. Zdarza się, że wiatr jest za słaby, aby „wyciągnąć” linę. W takim przypadku fok może zapracować wstecznie, przeszkadzając w zwrocie. Na pewno będzie też „oszukiwał” sternika, który dalsze czynności uzależnia właśnie od zachowania się foka.
Jacht, mijając linię wiatru, wyprostuje się. To jest odpowiedni moment, aby sternik zmienił swoje miejsce i przeszedł na przeciwną burtę, przekładając ster za plecami z ręki do ręki, jednocześnie, nie puszczając go oraz dodatkowo, dbając o to, aby jacht pozostawał w odpowiedniej cyrkulacji (skręcie).
Kiedy róg szotowy foka znajdzie się na wysokości want, sternik, jeśli jeszcze nie usiadł :), siada, wydając komendę Prawy foka szot wybieraj. Szotmen pracujący prawym szotem odpowiada Jest prawy foka szot wybieraj. Gdy róg szotowy foka znajdzie się na wysokości want, zatrzymujemy cyrkulację jachtu, utrzymując bajdewind, w tym przypadku lewego halsu.
Należy zwrócić uwagę, aby nie zatrzymać cyrkulacji:
- zbyt wcześnie, gdyż cały zwrot może się nie udać i jacht stanie pod wiatr w kącie martwym,
- zbyt późno, gdyż odpadanie z przebranymi żaglami może zakończyć się źle.
Komendy:
- Sternik: Do zwrotu przez sztag
- Cała załoga: Jest do zwrotu przez sztag
- Sternik: Lewy / prawy foka szot luz
- Szotmen: Jest lewy / prawy foka szot luz
- Sternik: prawy / lewy foka szot wybieraj
- Szotmen: Jest prawy / lewy foka szot wybieraj
uwaga: Najpierw LUZ, a później WYBIERAJ.
I przykład jak manewr zwrot przez sztag powinien wyglądać w praktyce.